John Archibald Wheeler

John Archibald Wheeler (Jacksonville, Ameriketako Estatu Batuak, 1911ko uztailaren 9a - Hightstown (New Jersey), Ameriketako Estatu Batuak, 2008ko apirilaren 13a) fisikari teorikoa izan zen. Bigarren Mundu Gerra eta gero, Wheelerrek erlatibitate orokorrari buruzko interesa piztu zuen berriro Estatu Batuetan. Niels Bohr fisikariarekin batera, fisio nuklearra azaldu zuen; eta Gregory Breitekin batera, Breit-Wheeler prozesua deritzon kontzeptua garatu zuten. Ezaguna da ''zulo beltz'' terminoa zabaltzeagatik, ''apar kuantiko'', ''neutroi moderatzaile'', ''zizare zulo'' eta ''it from bit'' terminoak sortzeagatik, eta elektroi bakarreko unibertsoaren inguruan lan egiteagatik. Stephen Hawkingek “zulo beltzaren istorioaren heroia” zela esan zuen.

21 urte zituela, Wheelerrek bere doktoretza lortu zuen Johns Hopkins Unibertsitatean, Karl Herzfeld fisikariaren begiradapean. Breit eta Bohrekin ere lanean aritu zen: 1939an, Bohrekin batera, tanta likidoaren ereduaren inguruko hainbat artikulu idatzi zituen fisioaren mekanismoa azaltzeko.

Bigarren Mundu Gerran, Manhattan Proiektuan lan egin zuen erreaktore nuklearrak diseinatzen eta eraikitzen. Gerra amaitu zenean, Princetonera itzuli zen, baina, 50eko hamarkadaren hasieran gobernuaren zerbitzura itzuli zen hidrogeno-bonba diseinatzen eta eraikitzen laguntzeko. Wheeler eta Edward Teller izan ziren arma termonuklearren defendatzaile zibil nagusiak.

Wheeler Princetongo Unibertsitateko fisikako irakaslea izan zen ia bere ibilbide profesional osoan zehar. 1938an hasi zen bertan lanean, 1976 arte. 65 urte zituela utzi zuen Princetonen lan egiteari. Izan ere, Texasko Unibertsitateko fisika teorikoko zentroko zuzendaria izendatu zuten. Bertan egon zen 1986an erretiratu zen arte. Wikipediatik informazioa lortu