Abraham Lincoln

Abraham Lincoln (Hodgenville, Kentucky, AEB, 1809ko otsailaren 12a - Washington, AEB, 1865eko apirilaren 15) politikaria eta abokatua izan zen, Ameriketako Estatu Batuetako hamaseigarren presidentea 1861-1865 artean, kargu hori eskuratu zuen lehenengo errepublikanoa. Ospetsua da Ameriketako Estatu Konfederatuak garaitu ostean nazioaren batasun federala berrezarri zuelako, baita AEBn esklabotza amaiarazi zuelako ere. John Wilkes Boothek erail zuen, antzerki bat ikusten ari zela. Carl Sandburg idazleak sakon aztertu zuen Lincolnen biografia.

Lincoln pobrezian jaio zen Kentuckyko enbor-etxola batean, eta Mendebalde Urrunean hazi zen, Indianan batez ere. Bere burua hezi, eta abokatu egin zen. Whig Alderdiko buru, Illinois Estatuko legegile eta AEBko kongresista bihurtu zen Illinoisko barrutian. 1849an, Springfielden (Illinois) abokatu arrakastatsu izatera itzuli zen. 1854an, Kansas-Nebraska Legeak haserretu zuen, zeinak lurraldeak esklabotzara ireki baitzituen, politikan berriro sartzea eraginez. Laster bihurtu zen Alderdi Errepublikano berriko buruzagi. 1858ko Senatuko kanpainako eztabaidetan, nazio osoko audientziara iritsi zen, Stephen A. Douglasen aurka. Lincoln presidente izateko aurkeztu zen 1860an, Estatu Batuetako iparraldea erabat konbentzitu zuen, garaipena lortuz. Esklabotzaren aldeko Hegoaldeko elementuek bere hautagaitza esklabotzaren mehatxutzat hartu zuten, eta Hegoaldeko estatuak naziotik banantzen hasi ziren. Garai horretan, Ameriketako Estatu Konfederatu sortu berriak Hegoaldeko base militar federalak hartzen hasi ziren. Lincolnek presidentetza hartu eta hilabete pasatxora, indar konfederatuek Fort Sumter eraso zuten, Hego Carolinako AEBko gotorlekua. Bonbardaketaren ostean, Lincolnek indarrak mobilizatu zituen matxinada zapaltzeko eta batasuna berrezartzeko.

Lincoln errepublikano moderatuak, alderdi demokratiko eta errepublikanoetako lagunekin eta aurkariekin alderdi gatazkatsu batean ibili behar izan zuen. Bere aliatuek, gerrako demokratek eta errepublikano erradikalek, Hegoaldeko Konfederatuen aurkako tratu gogorra eskatu zieten. Elkarren arteko etsaitasuna baliatuz, babes politikoa arretaz banatuz eta amerikar herriari dei eginez kudeatu zituen aldeak. Gerraren aurkako demokratek («Copperheads» izenekoek) Lincoln mespretxatzen zuten, eta konfederazioaren aldeko elementu erradikal batzuk haren hilketa planifikatzeraino ere iritsi ziren. Gettysburgeko bere hitzaldia Estatu Batuetako helburu nazionalaren adierazpen handienetako eta eragingarrienetako gisa hartu izan zen. Lincolnek gertutik gainbegiratu zituen gerra-ahaleginaren estrategia eta taktikak, jeneralen hautaketa barne, eta Hegoaldeko merkataritzaren itsas blokeoa ezarri zuen. Maryland eta beste leku batzuetan, ''habeas corpus''a bertan behera utzi zuen, eta britainiarren esku-hartzea saihestu zuen Trent Afera desaktibatuz. 1863an, Emantzipazio Aldarrikapena eman zuen, eta ''matxinadan zeuden'' estatuetako esklaboak aske deklaratu zituen. Era berean, Armadari eta Itsas Armadari «pertsona horien askatasuna aitortu eta mantentzeko eta AEBko zerbitzu armatuan jasotzeko» agindu zuen. Lincolnek esklabotza legez kanpo uzteko presio egin zien mugako estatuei, eta AEBko Konstituzioaren Hamahirugarren Zuzenketa bultzatu zuen, zeinak esklabotza deuseztatu baitzuen, delitu baten zigor gisa izan ezik.

Lincolnek hauteskunde berrien bere kanpaina arrakastatsua kudeatu zuen. Gerrak suntsitutako nazioa adiskidetzearen bidez sendatzea bilatu zuen. 1865eko apirilaren 14an, Appomattoxeko errenditze konfederatutik bost egun eskasera, Washingtongo Ford antzokian, bere emazte Maryrekin antzezlan bat ikusten ari zela, John Wilkes Booth konfederatuen aldekoak tiroz jo zuen. Lincoln martiri eta heroi nazional gisa gogoratzen da bere gerra garaiko buruzagitzagatik eta Batasuna zaintzeko eta esklabotza ezabatzeko egindako ahaleginengatik. Lincoln, sarri, Estatu Batuetako historiako presidenterik handien gisa aurkeztu ohi da, bai herri-inkestetan, bai akademikoetan. Wikipediatik informazioa lortu